Sarasvatī in Rigveda
The epicentre of activities of the Sarasvati-Sindhu Civilization was on sapta-sindhu regional complex, composed of Panjnad + Sindhu + Sarasvati rivers. One of the five-river combine, Panjnad is Paruṣṇī (Ravi) River. Harappa is on the southbank of this river.
Sarasvati is subject to two battles.
One is the cosmic dance metaphor of the collison of continental plates which subjected the mountains and also the sacred river to thrusts, upheavals and migrations of tributaries -- Yamuna and Satluj -- flowing into and away from Sarasvati. This cosmic battle is yet to be reported fully.
The other terrestrial battle of Sarasvati people was first battle narrated in Rgveda as dvirdaśārājña battle of 20 kings fought for Soma by Paktha Divodāsa. A followup battle of 10 kings is waged by Sudāsa, the grandson of Divodāsa.
I submit that the fight for Soma waged by Divodāsa is a metaphor for the fight for wealth resources. The date for this first battle could be anytime between 7th and 5th millennium BCE.
There are over 75 references to Sarasvatī signified by a kaleidoscope of metaphors, as a river, as a light (knowledge system), as a divinity. All these references are presented as primary sources to define the course of the Himalayan glacier river and the tributary streams which join the navigable waterway.
Some intimations of the identity of the people who lived on the Sarasvati River Basin are also provided. The First battle of 20 kings was fought in Hariyupiya by Divodasa, a Paktha.
हरि-यूपीया and यव्या-वती are two vivid expressions used in R̥gveda which details two dāśarājñá wars (one with 20 combatants and the second with 10 combatants) fought on two fronts on Himalayan glacial rivers Yamunā and Paruṣṇī (Ravi).
Harappa, a pre-eminent archaeological settlement of Sarasvati Civilization is situated on the left-bank of River Paruṣṇī (Ravi). The site is the scene of defeat of the Vrcivants by Abhyavartin Cayamana.
Harappa, a pre-eminent archaeological settlement of Sarasvati Civilization is situated on the left-bank of River Paruṣṇī (Ravi). The site is the scene of defeat of the Vrcivants by Abhyavartin Cayamana.
Harappa ruins. Courtesy: Hassan Nasir
![]()
Harappa was a city on the south bank of the Ravi River. The settlement started as a small town centered around Mound F in the incipient stages of the settlement (3800–2600 B.C.E). As many as 20,000 inhabitants lived Mound E and AB during the urban period (2600–1900 B.C.E).
Divodāsa identified unambiguously in Rgveda, as the grandfather of Sudāsa
Divodāsa fought the first battle of 20 kings.
A battle narrated in Rgveda involved 20 kings in dvirdaśārājña द्विरदशराज्ञ and was led by Divodāsa, father of Sudāsa; the theatre of this battle was North-East of the Sarasvati River (around a place called Hariyupiya) and Ganga-Yamuna doab basins to gain control over the wealth resources of Sarasvati-Sindhu-Ganga-Yamuna doab Civilization. Following this, Divodāsa’s grandson Sudāsa wages the battle of 10 kings called daśārājña दशराज्ञ
RV 1.51 has the hymn of Savya Pajra.
RV 1.53.9 refers to Suśravas fighting the battle of twenty kings. Connected is Turvayana fighting Ayu.
RV 7.18.7
आ । पक्थासः । भलानसः । भनन्त । आ । अलिनासः । विषाणिनः । शिवासः ।
आ । यः । अनयत् । सधऽमाः । आर्यस्य । गव्या । तृत्सुऽभ्यः । अजगन् । युधा । नॄन् ॥७
“पक्थासः पक्था हविषां पाचकाः “भलानसः भद्रमुखाः । भलेति भद्रवाची । “अलिनासः अलिनाः । तपोभिरप्रवृद्धा इत्यर्थः । “विषाणिनः कण्डूयनार्थं कृष्णविषाणहस्ताः । दीक्षिता इत्यर्थः । “शिवासः शिवाः यागादिना सर्वस्य लोकस्य शिवकराः । यागेन हि शिवं भवति लोकस्य । “आ “भनन्त अभिष्टुवन्ति तमिन्द्रम् । भनतिः शब्दकर्मा ‘नौति भनति'इति शब्दकर्मसु पाठात् । "यः इन्द्रः “सधमाः । सोमपानेन सह माद्यतीति सधमादः । सधमाद एव सधमाः । “आर्यस्य कर्मशीलस्य “गव्या गोसंघान् “तृत्सुभ्यः हिंसकेभ्यः “आ “अनयत् । “अजगन् अजगत् स्वयं च गोसंघान् लेभे । "युधा युद्धेन तान् नॄन्’ शत्रून् जघान चेति शेषः ॥
--सायणभाष्यम्
RV 2.14.7 refers to Ayu as the Rajarshi of Pururavasa. Ayu is involved in the migrations away from Kurukshetra as attested in Baudhayana S’rautasutra. Ayu went eastwards. Hence, the link with Divodasa of the Ganga basin. In RV 6.18.13 Sayana takes Turvayana as another descriptive name of Divodasa:तूर्वयाणं त्वरितगमनं दिवोदासम् | Since Turvayana is a mentioned as a Paktha in on Rgveda reference, Divodasa is also a Paktha. Thus, I submit that the First Battle of 20 kings was fought by Pakthas led by Divodasa.
अध्वर्यवः। यः। शतं । आ। सहस्रं। भूम्याः। उपऽस्थे। अवपत् । जघन्वान् ।
कुत्सस्य। आयोः। अतिथिऽग्वस्य । वीरान्।नि।अवृणक्। भरत। सोमं।अस्मै ॥७॥
हे अध्वर्यवो जघन्वान् पूर्वं शत्रून् हतवान् य इंद्रः शतं सहस्रमसुरान् भूम्या उपस्थ उत्संगेऽवपत् । एकैकेन प्रकारेणापातयत् । किंच यः कुत्सस्यैतन्नामकस्य राजर्षेः । आयोः पौरूरवसस्य राजर्षेः। अतिथिग्वस्य दिवोदासस्य । एतेषां त्रयाणां वीरानभिगंतॄन्प्रति द्वंद्विनः शुष्णादीनसुरान् न्यवृणक् । वृणक्तिर्हिंसाकर्मा । अवधीत् । तथा च मंत्रवर्णः । त्वं कुत्सं शुष्णहत्येष्वाविथारंधयोऽतिथिग्वाय शंबरं ।१. ५१. ६.। इति । तादृशायेंद्राय सोमं भरत ॥
--सायणभाष्यम्
तूर्वयाण tūrvayāṇa, तूर्वि tūrvi a. 1 Quick, rapid. -2 Overpowering; रक्षो अग्निमशुषं तूर्वयाणम् Rv.1.174.3. -3 (तूर्वि) Superior; वावृधानाय तूर्वये Rv.9.42.3.(Apte)
तूर्वयाण ( √ तुर्व्) overpowering RV. i , 174 , 3 ; x , 61 , 2; . of a man , i , 53 , 10 ; vi , 18 , 13.(Monier-Williams) RV 6.18.13
प्र । तत् । ते । अद्य । करणम् । कृतम् । भूत् । कुत्सम् । यत् । आयुम् । अतिथिऽग्वम् । अस्मै ।
पुरु । सहस्रा । नि । शिशाः । अभि । क्षाम् । उत् । तूर्वयाणम् । धृषता । निनेथ ॥१३
“अद्य इदानीमपि हे इन्द्र “ते त्वया “कृतं “करणं तत्कर्म “प्र "भूत् प्रभवति प्रकाशते । किं तदित्युच्यते । “कुत्सं शुष्णात् राक्षसादेतन्नामानमृषिं च “आयुं शत्रुभ्यः सकाशात् एतत्संज्ञकं पौरूरवसम् “अतिथिग्वम् अतिथीनामभिगन्तारं दिवोदासं च शम्बरात् ररक्षिथेति “यत् करणं “तत् प्रभवतीति पूर्वेण संबन्धः । ररक्षिथेति द्वितीयाश्रुतेरुचितक्रियाध्याहारः । अपि च “अस्मै अनन्तरोक्ताय अतिथिग्वाय “पुरु पुरूणि बहूनि “सहस्रा सहस्राणि शम्बरस्य धनानि “नि “शिशाः अददाः । इन्द्रः शम्बरं हत्वा तस्य धनानि दिवोदासाय ददावित्यर्थः । तथा हे इन्द्र त्वं “धृषता धर्षणेन त्वदीयेन वज्रेण शम्बरं हत्वा “क्षां पृथिवीम् “अभि अभिलक्ष्य पृथिव्यां वर्तमानं “तूर्वयाणं त्वरितगमनं दिवोदासम् “उत् "निनेथ आपद्य्अ उदगमयः ॥
--सायणभाष्यम्
RV 1.51.9, 10
त्वम् । एतान् । जनऽराज्ञः । द्विः । दश । अबन्धुना । सुऽश्रवसा । उपऽजग्मुषः ।
षष्टिम् । सहस्रा । नवतिम् । नव । श्रुतः । नि । चक्रेण । रथ्या । दुःऽपदा । अवृणक् ॥९
हे इन्द्र "श्रुतः विश्रुतः प्रख्यातः “त्वं "द्विर्दश विंशतिसंख्याकान् "अबन्धुना बन्धुरहितेन सहायरहितेन "सुश्रवसा एतत्संज्ञकेन राज्ञा युद्धार्थम् “उपजग्मुषः उपगतवतः "एतान् एवंविधान् “जनराज्ञः जनपदानामधिपतीन् । षष्टिमित्यादिना तेषां राज्ञामनुचरसंख्योच्यते । "षष्टिं "सहस्रा सहस्राणां षष्टिं "नवतिं "नव नवसंख्योत्तरां नवतिम् । तान् राज्ञ ईदृसंख्याकाननुचरांश्च “रथ्या रथसंबन्धिना “दुष्पदा दुष्प्रपदनेन । शत्रुभिः प्राप्तुमशक्येनेत्यर्थः । ईदृशेन "चक्रेण "नि "अवृणक् न्यवर्जयः । त्वां स्तुवतः सुश्रवसो जयार्थं त्वमागत्य तदीयान् शत्रूनजैषीरित्यर्थः ॥ जनराज्ञः । समासान्तविधेरनित्यत्वात् ( परिभा. ८४ ) टच्प्रत्ययाभावः (पा. सू. ५. ४. ९१ )। राजञ्शब्दो ‘राजृ दीप्तौ 'इत्यस्मात् कनिन्प्रत्ययान्त आद्युदात्तः । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वेन स एव शिष्यते । अबन्धुना । ‘ नञ्सुभ्याम्'इत्युत्तरपदान्तोदात्तत्वम् । सुश्रवसा । शोभनं श्रवोऽन्नं यस्य । 'आद्युदात्तं द्व्यच्छन्दसि 'इत्युत्तरपदाद्युदात्तत्वम् । उपजग्मुषः । गमेर्लिटः क्वसुः । शसि भसंज्ञायां • वसोः संप्रसारणम्'इति संप्रसारणम् । परपूर्वत्वम् । ‘गमहन° 'इत्यादिना उपधालोपः । ‘ शासिवसिघसीनां च इति षत्वम् । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वेन क्वसोरेव स्वरः शिष्यते । रथ्या । रथस्येदं रथ्यम् । ‘रथाद्यत्' (पा. सू. ४. ३. १२१ ) इति यत् । ‘ यतोऽनावः'इत्याद्युदात्तत्वम् । ‘ सुपा सुलुक्° 'इति विभक्तेः आकारः । दुष्पदा । पद गतौ '। ईषद्दुःसुषु'इति खल् । ‘लिति'इति प्रत्ययात् पूर्वस्योदात्तत्वम् । पूर्ववत् विभक्तेः आकारः। अवृणक् । 'वृजी वर्जने '। रौधादिकः । लङि मध्यमैकवचने ‘ हल्ङ्याब्भ्यः'इति सिपो लोपः । ‘ चोः कुः'इति कुत्वम् ॥
त्वम् । आविथ । सुऽश्रवसम् । तव । ऊतिऽभिः । तव । त्रामऽभिः । इन्द्र । तुर्वयाणम् ।
त्वम् । अस्मै । कुत्सम् । अतिथिऽग्वम् । आयुम् । महे । राज्ञे । यूने । अरन्धनायः ॥१०
हे “इन्द्र “त्वं "तवोतिभिः त्वदीयैः पालनैः “सुश्रवसं पूर्वोक्तं राजानम् "आविथ ररक्षिथ । तथा “तूर्वयाणम् एतन्नामानं राजानं "तव “त्रामभिः त्वदीयैस्त्रायकैः पालकैर्बलैः आविथेति शेषः । किंच "त्वं "महे महते "यूने तरुणाय "अस्मै सुश्रवसे "राज्ञे कुत्सादीन् त्रीन् राज्ञः "अरन्धनायः वशमनयः। ‘ रध्यतिर्वशगमने' (निरु. ६. ३२) इति यास्कः ॥ त्रामभिः । ‘त्रैङ् पालने'। आदेचः० 'इति आत्वम् । अतो मनिन् 'इति मनिन् । नित्त्वादाद्युदात्तत्वम् । अरन्धनायः । रन्धनं वशीकरणं करोति रन्धनयति । तत्करोति° ! (पा. सू. ३. १. २६. ५) इति णिच् । ‘ इष्ठवण्णौ प्रातिपदिकस्य ' (पा. सू. ६. ४. १५५. १ ) इति इष्ठवद्भावात् टिलोपः । लङि सिपि दीर्घश्छान्दसः ॥
--सायणभाष्यम्
Battle of 20 Kings dvirdaśārājña द्विरदशराज्ञ, yuddha identifies the combatants who are पितृ pitṛ ‘ancestors’ of Sarasvati-Sindhu Civilization
The battle of 20 kings is joined to gain control over the Soma products of wealth:
RV 5.29.11 The lauds of Gauriviti made thee mighty to Vidathins' son, as prey, thou gavest Pipru.
Rjisivan drew thee into friendship dressing the sacred food, and thou hast drunk his Soma.
RV 2.14.5 Ye ministers, to him who struck down Svasna, and did to death Vyamsa and greedy Susna,And Rudhikras and Namuci and Pipru, to him, to Indra, pour ye forth libation. The victor is Divodāsa Bharata. Śrnjaya (king of the people of Daivavata) and Trtsu-Bharata are allies of Divodāsa.
6.016.05 As you have conferred these many blessings upon Divoda_sa when presenting libations, (so now grant them) to the (actual) offerer, Bharadva_ja.
त्वम् । इमा । वार्या । पुरु । दिवःऽदासाय । सुन्वते ।
भरत्ऽवाजाय । दाशुषे ॥५
हे अग्ने “त्वम् “इमा इमानि दृश्यमानानि “पुरु पुरूणि बहूनि "वार्या वार्याणि वरणीयानि संभजनीयानि धनानि "दिवोदासाय "सुन्वते । लुप्तोपममेतत् । यथा सोमाभिषवं कुर्वते दिवोदासाख्याय राज्ञे प्रादास्तथा "दाशुषे हवींषि दत्तवते "भरद्वाजाय ऋषये देहीति शेषः ॥ ॥ २१ ॥
--सायणभाष्यम्
6.018.13 That exploit is celebrated in the present day (which you have) achieved for Kutsa, for A_yu, for Atithigvave; to him you have given many thousands (of riches), and you have quickly elevated Turvaya_n.a over the earth by your power. [Turvay_n.a: same as Divoda_sa, to whom Indra gave the spoils of S'ambara].
प्र । तत् । ते । अद्य । करणम् । कृतम् । भूत् । कुत्सम् । यत् । आयुम् । अतिथिऽग्वम् । अस्मै ।
पुरु । सहस्रा । नि । शिशाः । अभि । क्षाम् । उत् । तूर्वयाणम् । धृषता । निनेथ ॥१३
“अद्य इदानीमपि हे इन्द्र “ते त्वया “कृतं “करणं तत्कर्म “प्र "भूत् प्रभवति प्रकाशते । किं तदित्युच्यते । “कुत्सं शुष्णात् राक्षसादेतन्नामानमृषिं च “आयुं शत्रुभ्यः सकाशात् एतत्संज्ञकं पौरूरवसम् “अतिथिग्वम् अतिथीनामभिगन्तारं दिवोदासं च शम्बरात् ररक्षिथेति “यत् करणं “तत् प्रभवतीति पूर्वेण संबन्धः । ररक्षिथेति द्वितीयाश्रुतेरुचितक्रियाध्याहारः । अपि च “अस्मै अनन्तरोक्ताय अतिथिग्वाय “पुरु पुरूणि बहूनि “सहस्रा सहस्राणि शम्बरस्य धनानि “नि “शिशाः अददाः । इन्द्रः शम्बरं हत्वा तस्य धनानि दिवोदासाय ददावित्यर्थः । तथा हे इन्द्र त्वं “धृषता धर्षणेन त्वदीयेन वज्रेण शम्बरं हत्वा “क्षां पृथिवीम् “अभि अभिलक्ष्य पृथिव्यां वर्तमानं “तूर्वयाणं त्वरितगमनं दिवोदासम् “उत् "निनेथ आपद्य्अ उदगमयः ॥
--सायणभाष्यम्
6.026.05 Indra, who are the subduer (of foes), you have achieved a glorious (deed), inasmuch as you have scatered, hero, the hundreds and thousands (of the host of S'ambara), have slain the slave S'ambara (when issuing) from the mountain, and have protected Divoda_sa with marvellous protections.
त्वम् । तत् । उक्थम् । इन्द्र । बर्हणा । करिति कः । प्र । यत् । शता । सहस्रा । शूर । दर्षि ।
अव । गिरेः । दासम् । शम्बरम् । हन् । प्र । आवः । दिवःऽदासम् । चित्राभिः । ऊती ॥५
हे “इन्द्र “बर्हणा बर्हणः शत्रूणां हिंसकः “त्वम् “उक्थं प्रशस्यं “तत् कर्म “कः अकरोः । किं तत्कर्मेत्युच्यते । हे “शूर वीरेन्द्र त्वं “शता शतानि “सहस्रा सहस्राणि च शम्बरस्य अनुचरान् भटान् “प्र “दर्षि विदारितवानसि । तथा च निगमान्तरे-‘अध्वर्यवो यः शतं शम्बरस्य' (ऋ. सं. २. १४, ६) इति । तथा त्वं “दासं यज्ञादिकर्मणामुपक्षपयितारं “गिरेः पर्वतान्निर्गतं “शम्बरम् असुरम् “अव “हन् अवावधीः । तथापि श्रूयते– “यः शम्बरं पर्वतेषु क्षियन्तम्' (ऋ. सं. २. १२. ११ ) इति । किंच “चित्राभिः विचित्राभिः “ऊती ऊतिभिः रक्षाभिः “दिवोदासं राजानं “प्रावः प्रकर्षेण पालयसि स्म ॥
--सायणभाष्यम्
6.031.04 You have destroyed the hundred impregnable cities of the Dasyu, S'ambara, when sagacious Indra, you, who are brought by the libation, have bestowed in your liberality riches upon Divoda_sa presenting to you libations, and upon Bharadva_ja hymning your praise. [Dasyu, S'ambara: S'ambara is an asura; Dasyu and Asura appear to be synonymous].
त्वम् । शतानि । अव । शम्बरस्य । पुरः । जघन्थ । अप्रतीनि । दस्योः ।
अशिक्षः । यत्र । शच्या । शचीऽवः । दिवःऽदासाय । सुन्वते । सुतऽक्रे । भरत्ऽवाजाय । गृणते । वसूनि ॥४
हे इन्द्र “त्वं “शतानि शतसंख्यानि “दस्योः उपक्षपयितुरसुरस्य “शम्बरस्य एतत्संज्ञस्य “पुरः पुरी: “अप्रतीनि । लिङ्गव्यत्ययः । केनाप्यप्रतिगताः “अव “जघन्थ अवाहन् । हे “शचीवः प्रज्ञावन् हे “सुतक्रे अभिषुतेन सोमेन क्रीतेन्द्र “यत्र यस्मिन् काले “सुन्वते सोमाभिषवं कुर्वते “दिवोदासाय “शच्या प्रज्ञया “अशिक्षः धनानि प्रादाः “गृणते स्तवते “भरद्वाजाय च “वसूनि प्रादाः तस्मिन् काले शाम्बरीः पुरोऽव जघन्थेत्यन्वयः ।।
--सायणभाष्यम्
6.043.01 This Soma, in the exhilaration of which it is known that you have subdued S'ambara for (the sake of) Divoda_sa, is poured out, Indra, for you; drink. [It is known: yasya tyacchambaram made: tyat = tat prasiddham yatha_ bhavati tatha_, such as that which is notorious].
यस्य त्यत्'इति चतुर्ऋचं विंशं सूक्तं भरद्वाजस्यार्षमौष्णिहमैन्द्रम् । अनुक्रम्यते च ‘ यस्यौष्णिहम्'इति । महाव्रतेऽपि निष्केवल्ये औष्णिहतृचाशीतावेतत्सूक्तम् । तथैव पञ्चमारण्यके सूत्रितं -- यस्य त्यच्छम्बरं मद इति त्रयस्तृचा गायत्र्यः' (ऐ.आ. ५. २. ५) इति ।
यस्य । त्यत् । शम्बरम् । मदे । दिवःऽदासाय । रन्धयः ।
अयम् । सः । सोमः । इन्द्र । ते । सुतः । पिब ॥१
हे इन्द्र “यस्य सोमस्य “मदे पानेन जनिते हर्षे सति “शम्बरम् असुरं “दिवोदासाय “रन्धयः अहिंसीः । यद्वा । वशीकृतवानसि । रध्यतिर्वंशगमने ' (निरु, ६. ३२) इति यास्कः । इति क्रियाविशेषणम् । “त्यत् तत् प्रसिद्धं यथा भवति तथा अरन्धय इत्यर्थ: । हे “इन्द्र ”सः सोमः “ते त्वदर्थं “सुतः अभिषुतः अतस्तं “पिब ।।
--सायणभाष्यम्
6.047.22 Prastoka has given to your worshipper, Indra, ten purses of gold, and ten horses, and we have accepted this treasure from Divoda_sa, the spoil won by Atithigva from S'ambara. [Ten purses of gold: das'a kos'aih suvarn.a pu_rn.am das'akos'a_n, the ten bags or chests full of gold; atithigva: prastoka, divoda_sa and atithigva, are different names of the same person, a ra_ja_, the son of Sr.n~jaya].
6.047.23 I have received ten horses, ten purses, clothes, and ample food and ten lumps of gold from Divoda_sa.
6.047.24 As'vattha has given to Pa_yu ten chariots with their horses, and a hundred cows to the priests. [To the priests: atharvabhyah = r.s.is of the atharvagotra; pa_yu is the brother of Garga; As'vattha = Prastoka].
6.047.25 The son of Sr.n~jaya has reverenced the Bharadva_jas who have accepted such great wealth for the good of all men.
प्रस्तोकः । इत् । नु । राधसः । ते । इन्द्र । दश । कोशयीः । दश । वाजिनः । अदात् ।
दिवःऽदासात् । अतिथिऽग्वस्य । राधः । शाम्बरम् । वसु । प्रति । अग्रभीष्म ॥२२
एतदाद्यासु चतसृषु सृञ्जयपुत्रस्य प्रस्तोकस्य राज्ञो दानस्तुतिः। स एव दिवोदासोऽश्वथोऽतिथिग्व इति चाख्यायते । हे “इन्द्र “ते तव "राधसः आराधयितुः स्तोतुः । चतुर्थ्यर्थे षष्ठी । त्वां स्तुवते मह्यं गर्गाय “प्रस्तोकः राजा "दश “कोशयीः सुवर्णपूर्णान् दशसंख्याकान् कोशान् "दश “वाजिनः अश्वांश्च “नु क्षिप्रम् "अदात् प्रायच्छत् । "इत् इति पूरणः । वयं च तस्मात् "दिवोदासात् एतत्संज्ञात् प्रस्तोकात् "वसु धनं "प्रत्यग्रभीष्म प्रतिगृहीतवन्तः । कीदृशम्। "अतिथिग्वस्य तस्यैव प्रस्तोकस्य स्वभूतं "राधः राधकं "शाम्बरं शम्बरदसुरादागतम् । शम्बरं हत्वा त्वया दत्तं तदीयमित्यर्थः ॥
दश । अश्वान् । दश । कोशान् । दश । वस्त्रा । अधिऽभोजना ।
दशो इति । हिरण्यऽपिण्डान् । दिवःऽदासात् । असानिषम् ॥२३
“दश दशसंख्याकान् "अश्वान् दशसंख्याकान् हिरण्यपूर्णान् "कोशान् "अधिभोजना। भोजनमिति धननाम । अधिकं धनं येषां मूल्यम् । तादृशानि दशसंख्याकानि वस्त्राणि च । "दशो दश च दशसंख्याकांश्च "हिरण्यपिण्डान् सुवर्णपिण्डानेतान् सर्वान् "दिवोदासात् प्रस्तोकादहम् “असानिषं समभजम् । लब्धवानस्मि ॥
दश । रथान् । प्रष्टिऽमतः । शतम् । गाः । अथर्वऽभ्यः ।
अश्वथः । पायवे । अदात् ॥२४
"दश दशसंख्याकान् "प्रष्टिमतः । प्रष्टिस्त्रिपद आधारः । तद्वद्वहन्तीति प्रष्टयोऽश्वाः । तद्युक्तान् “रथान् "शतं शतसंख्याकाः “गाः च "अथर्वभ्यः अथर्वगोत्रेभ्य ऋषिभ्यः “पायवे भरद्वाजपुत्राय एतत्संज्ञायास्मद्भ्रात्रे च "अश्वथः अश्ववानेतत्संज्ञः प्रस्तोकः "अदात् दत्तवान् ।
महि । राधः । विश्वऽजन्यम् । दधानान् । भरत्ऽवाजान् । सार्ञ्जयः । अभि । अयष्ट ॥२५
“विश्वजन्यं सर्वजनहितं "महि महत् राधः धनं दधानान् धारयतः “भरद्वाजान् भरद्वाजपुत्रानस्मान् साञ्जयः सृञ्जयपुत्रः प्रस्तोकः "अभ्ययष्ट अपूजयत् ॥
--सायणभाष्यम्
6.061.01 She gave to the donor of the oblations, Vadhryas'va, a son Divoda_sa endowed with speed, and acquitting the debt (due to gods and progenitors), she who destroyed the churlis niggard, (thinking) only of himself, such are your bounties, Sarasvati_. (Divoda_sa: Vis.n.u Pura_n.a makes the father of Divoda_sa, Bahvas'va but this is a representation of the nameBandhyas'va; the churlish niggard: Pan.i is the obvious reference].
इयम् । अददात् । रभसम् । ऋणऽच्युतम् । दिवःऽदासम् । वध्रिऽअश्वाय । दाशुषे ।
या। शश्वन्तम् । आऽचखादं । अवसम् । पणिम् । ता । ते। दात्राणि । तविषा। सरस्वति ॥१॥
“इयं सरस्वती “रभसं वेगवन्तम् “ऋणच्युतं वैदिकस्य देवर्षिपितृसंबन्धिनो लौकिकस्य च ऋणस्य च्यावयितारं “दिवोदासम् एतत्संज्ञं पुत्रं “दाशुषे हवींषि दत्तवते “वध्र्यश्वाय एतत्संज्ञाय ऋषये अददात् दत्तवती । “या सरस्वती “शश्वन्तं बहुलं “पणिं पणनशीलं वणिजमदातृजनम् “अवसं केवलं स्वात्मन एव तर्पकम् “आचखाद आजघान सेयम
--सायणभाष्यम्
19 other combatants who were defeated by Divodāsa are:
Bheda भेद (and allies Aja, S'igru, Yaksu यक्षु), Śambara, [ŚuSNa शुष्ण, Pipru, Varcin (Vrcivat वृचीवत् )], Turvas'a तुर्वश, Yadu, KaraÑja, Parnaya पर्णय, Vangrida, Kutsa, आतु, Tūrvayāṇa,Namuci mara, Gungu, Salva.
Identity of Atithigva Divodāsa Ajigarta
Divodāsa is mentioned in Rgveda Mandalas i, ii, iv, vi, vii Sudāsa, his son, gains the epithet Paijavana; hence, Divodāsa is also called Pijavana.
दिवोदासः divodāsaḥ N. of a reputed Vedic king, father of सुदास; Rv.7.18.25. दिवो--दास m. (दि°) " heaven's slave " , N. of भरद्-वाज (celebrated for his liberality and protected by इन्द्र and the अश्विन्s RV. i , 112 , 14 ; 116 , 18 &c ; the son of वाध्र्य्-श्व RV. vi , 61 , 5 ; his father is also called भद्र-स्व , बह्व्-श्व &c , and his son मित्र-यु or मित्रा-यु Hariv. Pur. ); Name of the father of सु-दास् RV. vii , 18 , 28; of a king of काशि surnamed धन्वन्तरि , founder of the Indian school of medicine Sus3r.; of the father of प्र-तर्दन MBh. xiii Hariv. Pur.;of a descendant of भीम-सेन Ka1t2h. vii
अतिथिग्वः atithigvaḥ An epithet of Divodāsa whom the gods helped in overcoming Śambara. अतिथि--ग्व m. " to whom guests should go " , N. of दिवोदास and of another mythical hero RV.Divodāsa Atithigva, also called Pijavana is the father or grandfather of Sudāsa.
Divodāsa is protected by Indra and the As'vins in the Rigveda, RV 1.112.14; 1.116.18).
He is the son of Vadhryas'va RV 6.61.1.
RV 6.61.1 इयम् । अददात् । रभसम् । ऋणऽच्युतम् । दिवःऽदासम् । वध्रिऽअश्वाय । दाशुषे ।
या। शश्वन्तम् । आऽचखादं । अवसम् । पणिम् । ता । ते। दात्राणि । तविषा। सरस्वति ॥१॥
“इयं सरस्वती “रभसं वेगवन्तम् “ऋणच्युतं वैदिकस्य देवर्षिपितृसंबन्धिनो लौकिकस्य च ऋणस्य च्यावयितारं “दिवोदासम् एतत्संज्ञं पुत्रं “दाशुषे हवींषि दत्तवते “वध्र्यश्वाय एतत्संज्ञाय ऋषये अददात् दत्तवती । “या सरस्वती “शश्वन्तं बहुलं “पणिं पणनशीलं वणिजमदातृजनम् “अवसं केवलं स्वात्मन एव तर्पकम् “आचखाद आजघान सेयमददादित्यन्वयः । अथ प्रत्यक्षीकृत्य स्तौति । हे “सरस्वति देवि “ता तानि पुत्रदानादीनि “ते त्वदीयानि “दात्राणि दानानि "तविषा तविषाणि महान्ति भवन्ति ॥
--सायणभाष्यम्
RV 10.69.1, 2, 3, 4, 5,10, 11, 12
षष्ठेऽनुवाके षोडश सूक्तानि । “ भद्राः'इति द्वादशर्चं प्रथमं सूक्तं वध्र्यश्वपुत्रस्य सुमित्रस्यार्षम् । आदितो द्वे जगत्यावथ दश त्रिष्टुभः । अग्निर्देवता। तथा चानुक्रम्यते- भद्राः सुमित्रो वाध्र्यश्व आग्नेयं द्विजगत्यादि 'इति । गतो विनियोगः ॥
भद्राः । अग्नेः । वध्रिऽअश्वस्य । सम्ऽदृशः । वामी । प्रऽनीतिः । सुऽरणाः । उपऽइतयः ।
यत् । ईम् । सुऽमित्राः । विशः । अग्रे । इन्धते । घृतेन । आऽहुतः । जरते । दविद्युतत् ॥१
“अग्नेः वक्ष्यमाणगुणस्य “संदृशः संदृष्टयः “वध्र्यश्वस्य एतन्नामकस्य मम पितुः “भद्राः कल्याणकारिण्यो भवन्तु । यद्वा । वध्र्यश्वस्य वध्र्यश्वकुले जातस्याग्नेः संदृष्टयो भजनीया भवन्तु । “प्रणीतिः तस्य प्रणयनं “वामी कल्याणं च भवतु । तथा “उपेतयः यज्ञं प्रत्युपगतयः “सुरणाः शोभनरमणा भवन्तुः । “सुमित्राः एतन्नामधेयाः “विशः अमी मनुष्याः “ईम् एनमग्निम् “अग्रे प्रथमं “यत् यदा “इन्धते हविर्भिर्दीपयन्ति तदा “घृतेनाहुतः हविर्भिश्च “दविद्युतत् भृशं द्योतमानः । 'दाधर्ति दर्धर्ति° 'इत्यादिना निपातितः । सोऽग्निः "जरते अस्माभिः स्तूयते ॥
घृतम् । अग्नेः । वध्रिऽअश्वस्य । वर्धनम् । घृतम् । अन्नम् । घृतम् । ऊं इति । अस्य । मेदनम् ।
घृतेन । आऽहुतः । उर्विया । वि । पप्रथे । सूर्यःऽइव । रोचते । सर्पिःऽआसुतिः ॥२
“वध्र्यश्वस्य संबन्धिनः “अग्नेः “घृतं दीयमानं हविः “वर्धनं भवतु । तथा “घृतमन्नम् अदनीयं भवतु । तथा “अस्य अग्नेः"घृतमु घृतमेव “मेदनं पुष्टिकरं भवतु । येनाग्निः पुष्टो भवति तन्मेदनम् । तेन “घृतेनाहुतः अग्निः “उर्विया उर्वत्यन्तं "वि “पप्रथे स्वतेजसा विप्रथितो भवति । तथा “सर्पिरासुतिः सर्पिरासूयते यस्मिन्निति सोऽग्निः “सूर्य इव “रोचते दीप्यते ॥
यत् । ते । मनुः । यत् । अनीकम् । सुऽमित्रः । सम्ऽईधे । अग्ने । तत् । इदम् । नवीयः ।
सः । रेवत् । शोच । सः । गिरः । जुषस्व । सः । वाजम् । दर्षि । सः । इह । श्रवः । धाः ॥३
हे “अग्ने “ते त्वदीयं “यत् “अनीकं रश्मिसंघं “मनुः एतन्नामकः यथा “समीधे हविर्भिः सम्यग्दीपयति “सुमित्रः एतन्नामकोऽहं समीधे सम्यग्दीपयामि। ‘ ञिइन्धी दीप्तौ'। लिटि ‘ इन्धिभवतिभ्यां च'इति कित्त्वान्नलोपः । “तदिदं सोऽयं रश्मिसंधः “नवीयः नवतरो भवतु । “सः त्वं “रेवत् धनयुक्तं यथा भवति तथा “शोच प्रज्वल । “सः एव त्वं “गिरः अस्मदीयाः स्तुतीः “जुषस्व सेवस्व । “सः त्वं “वाजं शत्रुबलं “दर्षि विदारय । तथा “इह मयि “श्रवः अन्नं “धाः धेहि ॥
यम् । त्वा । पूर्वम् । ईळितः । वध्रिऽअश्वः । सम्ऽईधे । अग्ने । सः । इदम् । जुषस्व ।
सः । नः । स्तिऽपाः । उत । भव । तनूऽपाः । दात्रम् । रक्षस्व । यत् । इदम् । ते । अस्मे इति ॥४
“ईळितः । व्यत्ययेन कर्तरि क्तः । स्तोता “वध्र्यश्वः मम पिता “पूर्वं पूर्वस्मिन्काले संजातं “यं “त्वा त्वां “समीधे हविर्भिः सम्यगदीपयत् “सः त्वमिदानीं मया क्रियमाणम् “इदं स्तोत्रं “जुषस्व सेवस्व । यद्वा । वध्र्यश्वस्तस्य पुत्रोऽहं सम्यग्दीपितवानस्मि । “सः त्वं “नः अस्माकं “स्तिपाः। पृषोदरादिः । पस्त्यं गृहम् । तस्य रक्षकः “भव । यद्वा । उपस्थितान् ज्योतिष्टोमादीन्यागान् पालयतीति स्तिपाः । अस्मदीयानां यज्ञानां पालयिता भव। “उत अपि च “तनूपाः स्वाङ्गानां रक्षको भव। किंच “दात्रं तद्धनं “रक्षस्व "यदिदं धनं “ते तव स्वभूतेषु “अस्मे अस्मासु तिष्ठति ॥
भव । द्युम्नी । वाध्रिऽअश्व । उत । गोपाः । मा । त्वा । तारीत् । अभिऽमातिः । जनानाम् ।
शूरःऽइव । घृष्णुः । च्यवनः । सुऽमित्रः । प्र । नु । वोचम् । वाध्रिऽअश्वस्य । नाम ॥५
हे “वाध्र्यश्व वध्र्यश्वकुले जाताग्ने “द्युम्नी । 'द्युम्नं द्योततेर्यशो वान्नं वा'। तद्वान् “भव । “उत अपि च “गोपाः गोपयिता भव । किंच “त्वा त्वाम् कश्चिदपि “मा “तारीत् मा हिनस्तु । यतः “जनानां शत्रूणाम् “अभिमातिः अभिभवनशीलमानयुक्तोऽभिभविता भवसि । किंच शूरइव बलवानिव “धृष्णुः शत्रुधर्षणशीलः तस्मात् “च्यवनः तेषां च्यावयिता भवसि । अथ “वाध्र्यश्वस्य अग्नेस्तव “नाम अग्निर्जातवेदा वैश्वानर इत्यादीनि नामानि “नु क्षिप्रं “सुमित्रः “अहं “प्र “वोचं प्रब्रवीमि । तस्मान्मेऽन्नादियुक्तो भव ॥
पिताऽइव । पुत्रम् । अबिभः । उपऽस्थे । त्वाम् । अग्ने । वध्रिऽअश्वः । सपर्यन् ।
जुषाणः । अस्य । सम्ऽइधम् । यविष्ठ । उत । पूर्वान् । अवनोः । व्राधतः । चित् ॥१०
हे “अग्ने “त्वाम् “उपस्थे पृथिव्या उपस्थान उतरवेद्यां “सपर्यन् । परिचर्याकर्मा । परिचरन् “वध्र्यश्वः मम पिता “अबिभः धृतवान् हविर्भिः पोषितवान्वा । कथमिव । “पितेव यथा पिता समीपे “पुत्रं स्थापयति पोषयति वा । ‘ डुभृञ् धारणपोषणयोः । लङि तिपि गुणे कृते हल्ङ्यादिना तिपो लोपः । हे “यविष्ठ युवतमाग्ने “उत अपि च “अस्य वध्र्यश्वस्य पितुर्वा मम वा “समिधं “जुषाणः सेवमानः सन् “पूर्वान् प्रत्नान “व्राधतश्चित् बाधकानपि शत्रून् “अवनोः अवधीः । वनतिर्हिंसयां भौवादिकः । व्यत्ययेनोप्रत्ययः ॥
शश्वत् । अग्निः । वध्रिऽअश्वस्य । शत्रून् । नृऽभिः । जिगाय । सुतसोमवत्ऽभिः ।
समनम् । चित् । अदहः । चित्रभानो इति चित्रऽभानो । अव । व्राधन्तम् । अभिनत् । वृधः । चित् ॥११
सः “अग्निः “वध्र्यश्वस्य “सुतसोमवद्भिः अभिषुतसोमैः । अनुवादको मत्वर्थीयः । तैः “नृभिः ऋत्विग्भिः “शश्वत् सर्वदा “शत्रून् “जिगाय जितवान् । अथ प्रत्यक्षः । हे “चित्रभानो नानातेजस्क चायनीयदीप्तिमन् वाग्ने त्वं “समनं “चित् । समनमिति संग्रामनाम । तमपि “अदहः स्वतेजोभिः । अथ तव स्तोता वाध्र्यश्वः “वृधश्चित् स्वयं वृद्धो भवन “व्राधन्तं वर्धमानं हिंसकं वा “अव “अभिनत् अवाङ्मुखं कृत्वा अच्छिनत् । यद्वा त्वमेव तमवाभिनत् । अवाङ्मुखं कृत्वाभिनः अच्छिनः। प्रथममध्यमयोः समानमेतद्रूपम् ॥
अयम् । अग्निः । वध्रिऽअश्वस्य । वृत्रऽहा । सनकात् । प्रऽइद्धः । नमसा । उपऽवाक्यः ।
सः । नः । अजामीन् । उत । वा । विऽजामीन् । अभि । तिष्ठ । शर्धतः । वाध्रिऽअश्व ॥१२
“वृत्रहा शत्रूणां हन्ता “अयमग्निः “सनकात् चिरादारभ्य “वध्र्यश्वस्य हविषा “प्रेद्धः प्रकर्षेण दीपितो भवति । तथा तस्य “नमसा नमस्कारेण सह “उपवाक्यः उपस्तोतव्यो भवति । हे “वाध्र्यश्व वध्र्यश्वकुले मथनेन समुत्पन्नाग्ने “सः त्वं “नः अस्माकम् “अजामीन् अज्ञातीन शत्रून् "उत “वा अपि वा “शर्धतः हिंसतः “विजामीन विविधान् ज्ञातीनपि “अभि “तिष्ठ अभिभव ॥
--सायणभाष्यम्
वर्ध्रम् vardhram [वृध्-रन् Uṇ.2.27] 1 A leather strap or thong; संलक्ष्यपल्ययनवर्ध्रपदास्तुरङ्गाः
Śi.5.53;20.50;18.5. -2 Leather. -3 Lead.(Apte) वार्ध्र (ई)n. (fr. वर्ध्र) fit for straps (as a hide) Pa1n2. 5-1 , 15 Sch.; consisting of leather , leathern Pa1n2. 4-3 , 151;n. and f(ई). a leather thong (पञ्च-विंश-ब्राह्मण) Patronymic connects Pratardana Daivodasi with Divodāsa, the ancestor of Sudāsa
Another son of Divodāsa of Kas'i is Pratardana. Divodasa is mentioned in the Kaus'itaki Upanishad A king of Kas'i surnamed Pratardana is also called Dyuman, S'atrujit, Vatsa, Ritadhvaja and Kuvalayas'va.
Divodāsa was invited to the As'vamedha Yajna performed by King Das'aratha of Ayodhya. He was the younger brother of Queen Sumitra and was a Brother-in-law of Das'aratha. He was also the son of King Bhimaratha and was a grandson of Lord Dhanvantari. Divodāsa narratives link up रामायण and महाभारत ? Are there two Divodāsa or only one?
Dhanvantari as per the hymn (RV 10.179.2), the founder of the Indian school of medicine called Ayurveda.
Could the date of Divodāsa be 5th m.BCE, coterminus with the date of Sri Rama?
प्रतर्दनः pratardanaḥ 1 N. of the son of Divodāsa. -2 N. of one of Indra's disciples.
[quote]That Kasiraja Divodāsa Dhanvantari was a prehistoric figure derives support from the internal evidence provided, among others, by the Susrutasmhita, the Agnivesasamhita, the Carakasamhita, the Visnupurana and the Harivamsa. The Visnupurana and the Harivamsa have, between them, furnished credible and consistent genealogical accounts of the dynasty to which Kasiraja Divodāsa belonged.
Genealogical tree
(According to Visnupurana)
Pururava
Ksatravrdha
Kasa
Kasiraja
Dirghatama
Dhanvantari
Ketumana
Divodāsa
Pratardana
The genealogical accounts, referred to above, show that Kasiraja Divodāsa belonged to the royal line founded by Pururavas of the lunar dynasty. According to the Harivamsa, Kasiraja Divodasa belonged to the line of Anena who was himself a descendant of Pururavas. Kasya, referred to in the Visnupurana genealogy, represents the fifteenth generation from Anena; Dhanvantari the third from Kasya and Divodāsa the third form Dhanvantari. [unquote]Does Ayurveda Begin With Dhanvantari, The Ancient Physician By D.P. Agrawal
भेद pl. N. of a people RV.; Name of a man AV.
Bheda
| 18 To thee have all thine enemies submitted: even the fierce Bheda hast thou made thy subject. |
| |
| 3 So, verily, with these he crossed the river, in company with these he slaughtered Bheda. |
| 4 With your resistless weapons, IndraVaruna-, ye conquered Bheda and ye gave Sudāsa your aid. |
अज Name of a class of ऋषिs MBh. अज aja N. of the ancestor of a warrior tribe, P.IV.1.171. अज m. a drove , troop (of मरुत्s) AV.; N. of इन्द्र , of रुद्र , of one of the मरुत्s ([अज्/अ /एक-प्/आ RV. , and अज्/अ /एक-पाद AV. ]), of अग्नि , of the sun , of ब्रह्मा , of विष्णु , of शिव , of काम (cf. 2. अ-ज); N. of a descendant of विश्वामित्र , and of दशरथ's or दीर्घबाहु's father; N. of a people RV. vii , 18 , 19
Aja are Sabara: ଅଜ— Aja Name of a fowler; an ancestor of Jārā Ṡabara. ଜରାଶବର— Jarāȧ ṡabara ସଂ. ବି— ଭାଗବତୋକ୍ତବ୍ଯାଧରନାମ— Name of a hunter mentioned in the Bhāgabata. ଓଡ଼ିଆ— Oṟḍ̠iā (ଓଡ଼ିଆଣୀ—ସ୍ତ୍ରୀ) [synonym(s): উড়য়া; উড়ে उड़िया] ଦେ. ବି. (ସଂ. ଓଡ଼୍ର୍; ତାମିଲ୍; ଓଡ଼ଧାତୁ=ଚାଷକରିବା)— 1।ଓଡ଼ିଶାବାସୀବ୍ୟକ୍ତି; ଉତ୍କଳୀଯବ୍ୟକ୍ତି; ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମେଉତ୍କଳରସ୍ଥାଯୀଅଧିବାସୀବ୍ୟକ୍ତି—1. An Oṟḍ̠iā a permanent resident of Oṟḍ̠iṡā. 2।ଉତ୍କଳୀଯଭାଷାବାସାହିତ୍ଯ— 2. The language or literature of Oṟḍ̠iṡā. ପ୍ରାଦେ. (ଖୋରଧାଓଗଦ୍ରାମ)— ଶୂଦ୍ରବାଚଷାଜାତିବିଶେଷ— A caste of Ṡūdras or cultivators. ପ୍ରାଦେ. (ସମ୍ବଲପୁର) ବି— 1।ଶବରଓଅଘରିଆମାନଙ୍କରଶ୍ରେଣୀବିଶେଷ— 1. A class of Ṡabaras and Aghariās. [ଦ୍ର—ଅନ୍ୟଶ୍ରେଣୀଲରିଆ।] 2।ଚଷାଜାତିବିଶେଷ— 2. A caste of cultivators. [ଦ୍ର—ଏମାନେଚାଷଓପଥରହଣାକାମକରନ୍ତି।ଏମାନଙ୍କମାତୃଭାଷାଓଡ଼ିଆ;ବ୍ରାହ୍ମଣଏମାନଙ୍କରପୁରୋହିତ।ଏମାନେମଦବାକୁକୁଡ଼ାଖାଆନ୍ତିନାହିଁ।ସମାଜରେଭୂଯାଁମାନଙ୍କରପରିଏମାନଙ୍କରସ୍ଥାନବାସମ୍ମାନଥାଏ।] 3।ଓଡ଼ିଆବ୍ରାହ୍ମଣ; ଶାସନୀବାଝାଡ଼ୁଆଙ୍କଠାରୁଉଚ୍ଚଶ୍ରେଣୀବ୍ରାହ୍ମଣ—3. A class of Brāhmaṇas in Sambalpur who are distinguished from the Jhāṟḍ̠uās. [ଦ୍ର—ଝାଡ଼ୁଆତଳେନୋଟ୍ଦେଖ।] ଦେ. ବିଣ.— ଓଡ଼ିଶାଦେଶବାଭାଷାସମ୍ବନ୍ଧୀଯ;ଉତ୍କଳୀଯ— Appertaining to Oṟḍ̠iṡā. ଢେଙ୍କା— Ḍheṅkā ଢେଂଙ୍କା, ଢେଁକାଅନ୍ୟରୂପ ଦେ. ବି.— 1।ଢେକା(ଦେଖ) 1. Dhekā (Se) 2।ଢିରା (ଦେଖ) 3. Name of a king of Sabara caste who ruled over the Dhenkanal State of Orissa in ancient times. ନାୟକ— Nāyaka A family-title of some Pāṇas and Ṡabaras. ଲରିଆ Lariā ...A sect of the 'Sabara' caste and of the Aghariā caste. ସାବରା Sābarā ସାବରା— Sābarā ପ୍ରାଦେ. (ଗଞ୍ଜାମ) ବି(ଇଂ. ସଭରେନ୍)— ସ୍ବର୍ଣ୍ଣମୂଦ୍ରା— Sovereign (gold coin). ସ୍ଥପତି Sthapati ...Name of the Sabara friend of Rāma. 11।ସାରଥି(ହି. ଶ) 1. Charioteer. ବିଣ— 1।ପ୍ରଧାନ— 1. Chief; principal. 2।ଉତ୍ତମ; ଶ୍ରେଷ୍ଠ— 2. Excellent; best.ସାବରା ସୁନା Sābarā sunā ସାବରାସୁନା— Sābarā sunā ପ୍ରାଦେ(ଗଞ୍ଜାମ) ବି— ଇଂଲଣ୍ଡପ୍ରଚଳିତସ୍ବର୍ଣ୍ଣମୁଦ୍ରାରଉପାଦାନସ୍ବର୍ଣ୍ଣ—Sovereign-gold.
शिग्रु pl. N. of a people RV. Any connection ?-- सु su(-क्ष्णः) 1 the Śigru tree. -2 N. of a sage; नाम्नासुतीक्ष्णश्चरितेनदान्तः R.13.41.
तृत्सु “व्यानवस्यतृत्सवेगयम्” ऋ०७।१८।१३।तृत्सुंराजर्षिभेदम्” भा०।
RV 7.18. 7 Together came the Pakthas, the Bhalanas, the Alinas, the Sivas, the Visanins.
Yet to the Trtsus came the Aryas' Comrade, through love of spoil and heroes' war, to lead them.
13 Indra at once with conquering might demolished all their strong places and their seven castles.
The goods of Anus' son he gave to Trtsu. May we in sacrifice conquer scorned Puru.
14 The Anavas and Druhyus, seeking booty, have slept, the sixty hundred, yea, six thousand,
And sixandsixty— heroes. For the pious were all these mighty exploits done by Indra.
15 These Trtsus under Indras' careful guidance came speeding like loosed waters rushing downward.
The foemen, measuring exceeding closely, abandoned to Sudāsa all their provisions. RV 7.83. 4 With your resistless weapons, IndraVaruna-, ye conquered Bheda and ye gave Sudāsa your aid.
Ye heard the prayers of these amid the cries of war: effectual was the service of the Trtsus'
priest.
5 O IndraVaruna-, the wickedness of foes and mine assailants' hatred sorely trouble me.
Ye Twain are Lords of riches both of earth and heaven: so grant to us your aid on the decisive day.
6 The men of both the hosts invoked you in the fight, Indra and Varuna, that they might win the wealth,
What time ye helped Sudāsa, with all the Trtsu folk, when the Ten Kings had pressed him down in their attack.
7 Ten Kings who worshipped not, O IndraVaruna-, confederate, in war prevailed not over Sudāsa.
True was the boast of heroes sitting at the feast: so at their invocations Gods were on their side.
8 O IndraVaruna-, ye gave Sudāsa your aid when the Ten Kings in battle compassed him about,
There where the whiterobed- Trtsus with their braided hair, skilled in song worshipped you with homage and with hymn. RV 6.27.4,5
वज्रस्य । यत् । ते । निऽहतस्य । शुष्मात् । स्वनात् । चित् । इन्द्र । परमः । ददार ॥४
हे इन्द्र “येन वीर्येण “वरशिखस्य । वरशिखो नाम कश्चिदसुरः । तस्य “शेषः शेषांसि पुत्रान्। शेष इत्यपत्यनामैतत् । “अवधीः अहिंसीः “ते त्वदीयम् “एतत्त्यत् तदिदम् “इन्द्रियं वीर्यम् “अचेति अस्माभिरज्ञायि । हे “इन्द्र यत् यस्मात् “शुष्मात् बलात् “निहतस्य प्रेरितस्य त्वदीय “वज्रस्य “स्वनाच्चित् ध्वनेरेव “परमः वरशिखस्य पुत्राणां मध्ये बलाद्याधिक्येनोत्कृष्टः कश्चित् पुत्रः “ददार अदीर्यत ॥
वृचीवतः । यत् । हरिऽयूपीयायाम् । हन् । पूर्वे । अर्धे । भियसा । अपरः । दर्त् ॥५
पूर्वोक्तमेवार्थमनया विवृणोति । अयम् “इन्द्रः “चायमानाय चयमानस्य राज्ञः पुत्राय “अभ्यावर्तिने एतन्नामकाय राज्ञे “शिक्षन् ईप्सितानि वसूनि प्रयच्छन् “वरशिखस्य असुरस्य “शेष पुत्रान् “वधीत् अवधीत् । अहिंसीत् । वरशिखस्य पुत्रान् कथमवधीदित्युच्यते । “यत् यदा अयमिन्द्रः “हरियूपीयायाम् । हरियूपीया नाम काचिन्नदी काचिन्नगरी वा । तस्यां “पूर्वे “अर्धे प्राग्भागे स्थितान् “वृचीवतः । वृचीवान् नाम वरशिखस्य कुलोत्पन्नः पूर्वः । तद्रोत्रजान् वरशिखस्य पुत्रान् “हन् अवधीत् तदा “अपरः अपरभागे स्थितः वरशिखस्य श्रेष्ठः पुत्रः “भियसा भीत्या “दर्त् दीर्णोऽभूत् ॥
--सायणभाष्यम्
सृञ्जय sṛñjaya, name of a people who defeated वर—शिख Name of an असुर whose family was destroyed by इन्द्र
सृंजयाः sṛñjayāḥ m. pl. N. of a people (Apte)
Is Divodāsa the enemy of Sambara a person different from Divodāsa, father or grandfather or ancestor of Sudāsa? St. Petersburg Dictionary notes that there are two Divodāsa. Is this citation in the dictionary correct? There is another Divodāsa who is a descendant of Bhimasena mentioned in Kathaka Samhita.
शम्बरः, पुं, मृगविशेषः । दैत्यविशेषः । इतिमेदिनी ॥ (यथा, ऋग्वेदे । १ । ५१ । ६ ।“अरन्धयो तिथिग्वाय शम्बरम् ।”“शम्बरं एतन्नामानमसुरम् ।” इति तद्भाष्येसायणः ॥ यथा च महाभारते । १ । ६५ । २२ ।“शम्बरो नसुचिश्चैव पुलोमा चेति विश्रुतः ।असिलोमा च केशी च दुर्ज्जयश्चैव दानवः ॥”)मत्स्यविशेषः । शैवविशेषः । जिनभेदः । इतिविश्वः ॥ युद्धम् । श्रेष्ठः । इति धरणिः ॥चित्रकवृक्षः । लोध्रः । अर्ज्जुनवृक्षः । इतिराजनिर्घण्टः ॥ शम्बरासुरस्य वधोपाख्यानंश्रीभागवते १० स्कन्धे ५५ अध्याये द्रष्टव्यम् ॥ https://sa.wikisource.org/wikiशब्दकल्पद्रुमः I submit that the enemy of Divodāsa is Ṡambara, also called Ṡabara in Aitareya Brahmana and classed as Dasyu, together with Andhra and others.
Divodāsa fights against: Ṡambara, TurvaṠa, Yadu and:(associates of Ṡambara who are: S'uSNa, Pipru, Varcin (connected with Vrcivant),
Divodāsa defeated Vrcivant who were also allies of TurvaṠa.
RV 6.45.1 notes that TurvaṠa, Yadu (combatants against Divodāsa) were brought from afar. This is a reference to the movement of people from Sarasvati River Basin towards Ganga-Yamuna doab.
RV 7.19.8 and RV 9.61.2 treats TurvaṠa, Yadu as combatants against Divodāsa, while
S'ambara, is seen as an ally of Turvasa, Yadu fighting against Divodāsa.
RV 6.45
RV9.61
RV 7.19
RV 6.45.1 Griffith: 1. THAT Indra is our youthful Friend, who with his trusty guidance led
Turvasa, Yadu from afar.
Wilson: 6.045.01 May that youthful Indra, who, by good guidance, brought Turvas'a and Yadu from afar, (be) our friend.
RV 9.61.2 Griffith: Smote swiftly forts, and S'ambara, then Yadu and that Turvasa, For pious Divodāsa's sake.
Wilson: 9.061.02 (Which overturned) the cities in a moment, and for the sake of the devout Divodāsa (subdued) S'ambara, and then that Turvas'a and Yadu.
RV 7.19.8 Griffith: May we men, Maghavan, the friends thou lovest, near thee be joyful under thy protection.
Fain to fulfil the wish of Atithigva humble. the pride of Turvasa and Yadva. (Atithigva is Divodāsa) Wilson: .7.019.08 May we, Maghavan, leaders in your adoration, regarded as dear friends, be happy in our homes; about to bestow felicity upon Atithigvan, humiliate Turvas'a; (humiliate) the son of Yadu.
Griffith: RV 6.27
5 In aid of Abhyavartin Cayamana, Indra destroyed the seed of Varasikha.
At Hariyupiya he smote the vanguard of the Vrcivans, and the rear fled frighted.
6 Three thousand, mailed, in quest of fame, together, on the Yavyavati, O muchsought- Indra,Vrcivans' sons, falling before the arrow, like bursting vessels went to their destruction.
Wilson: 6.027.05 Favouring Abhya_vartin, the son of Ca_yama_na, Indra destroyed the varas'ikha (people), killng the descendants of Vr.ci_vat, (who were stationed) on the Hariyu_pi_ya, on the eastern part, while the western (troop) was scattered through fear. [Abhya_vartin, Ca_yama_na: names of ra_ja_s. Vr.ci_vat is the first-born of the sons of varas'ikha, thereafter others are named. Hariyu_pi_ya is the name of either a river or a city].
6.027.06 Indra, the invoked of many, thirty hundred mailed warriors (were collected) together on the Yavya_vati_, to acquire glory, but the Vr.ci_vats advancing in a hostile manner, and breaking the sacrificial vessels, went to (their own) annihilation. [Thirty hundred: trim.s'ac chatam varmin.ah = trim.s'ada dhikas'atam, one hundred and thirty; kavacabhr.tas, wearers of breasplates or armour; yavya_vati_ = same as hariyu_pi_ya].
सृञ्जय sṛñjaya m. N.: pl. N. of a family or tribe. (Macdonell) Somaka Sahadevya ('descendant of Sahadeva) is the name of a king of sṛñjaya people. His priests are Parvata and Narada.
देव--रात " god-given " , N. of शुनः-शेप after being received into the family of विश्वा-मित्र AitBr. vii , 17 MBh. &c (pl. his descendants Pravar. );N. of a king who was the son of सु-केतु and descendant of निमि R. Pur.; of a king who was son of करम्भि Pur.; of another king MBh. ii , 121; of परिक्षित् BhP.; of the father of याज्ञवल्क्य ib. xii , 6 , 64 (cf. दैव-राति) (Monier-Williams) शुनःशेपः śunaḥśepaḥ, शुनःशेफः śunaḥśephaḥ N. of a Vedic sage, son of Ajīgarta. [In the Aitareya Brāhmaṇa it is related that king Hariśchandra, being childless, made a vow that on obtaining a son he would sacrifice him to the god Varuṇa. A son was born who was named Rohita, but the king put off the fulfilment of the vow under various pretexts. At last Rohita purchased for one hundred cows Śunahśepa, the middle son of Ajīgarta as a substitute for himself to be offered to Varuṇa. But the boy praised Viṣṇu, Indra, and other deities, and escaped death. He was then adopted by Viṣvāmitra in his own family and called by the name Devarāta.] (Apte)
शुनस् gen. of श्वन् in comp.श्वन् (nom. sg. du. pl. श्वा , श्वानौ , श्वानस् ; weakest base शुन् cf. 2. शुन &c , p.1082 ; in some comp. श्वा for श्व cf. below) , a dog , hound , cur RV. [cf. Zd. spa1 ; Lat. canis ;Lit. szu4 ; Goth. hunds ; Eng. hound ; Germ. Hund]शेप a tail (cf. परु-च्छेप , शु-नः-शेप) RV. [cf. Lat. cippus.] अ-जीगर्त " that has nothing to swallow " , N. of a ऋषि , शुनः-शेप's father (Monier-Williams)
दैव--वात (ई)n. relating to देव-वात (RV); patr. of शृञ्जय (ibid.)देव--वात N. of a man ib. iii , 23 , 2; (°व्/अ-) agreeable to the gods RV. (Monieer-Williams)देववात पु० देवैर्वातः वा--गतिगन्धयोः कर्मणि क्त ३ त० । देवैरिष्यमाणतया प्राप्ते ऋषिभेदे ।“अमन्थिष्टां भारता रेवदग्निं देवश्रवा देववातः सुदक्षम्”ऋ० ३ । २३ । २ ।
दिवो--दास m. (दि°) " heaven's slave " , N. of भरद्-वाज (celebrated for his liberality and protected by इन्द्र and the अश्विन्s RV. i , 112 , 14 ; 116 , 18 &c ; the son of वाध्र्य्-श्व RV. vi , 61 , 5 ; his father is also called भद्र-स्व , बह्व्-श्व &c , and his son मित्र-यु or मित्रा-यु Hariv. Pur. ); of the father of सु-दास् RV. vii , 18 , 28; of a king of काशि surnamed धन्वन्तरि , founder of the Indian school of medicine Sus3r.; of the father of प्र-तर्दन MBh. xiii Hariv. Pur.; f a descendant of भीम-सेन Ka1t2h. vii &c (Monier-Williams) वध्र्य्-श्व was the father of Divodāsa; N. of a man RV. Br. &c (in Pan5cavBr. he has the patr. अनूप); pl. the family of वाध्र्य्-श्व S3rS. (cf. वाध्र्यश्व and ब्रध्नश्व) (Monier-Williams) शब्दकल्पद्रुमः identifies दिवोदासः, as काशीराजः, a King of Kas'i वाचस्पत्यम् is emphatic, identifying Divodāsa as the son of वध्र-श्व and Menaka; this encyclopaedic text also cites Harivams'a text and links him with Rama and Ahalya: दिवोदास पु०दिवःस्वर्गातदामीदानंयस्मै।वध्रश्वस्यपुत्रभेदे“वध्रश्वान्मिथुनंयज्ञेमेनकायामितिश्रुतिः।दिवोद्रामश्चराजर्षिरहल्याचयशस्विनी” हरिवं०३२अ०।मनुर्वश्येरिपुञ्जयास्व्ये
दिवोदासः, पुं, (दिवः स्वर्गात् दासो दानं यस्मे ।) काशीराजः । स चन्द्रवंशीयभीमरथराजपुत्त्रः । इति पद्मपुराणम् ॥(“अधीत्य चायुषो वेदमिन्द्राद्धन्वन्तरिः पुरा ।आगत्य पृथिवीं काश्याञ्जातो बाहुजवेश्मनि ॥नाम्ना तु सोऽभवत् ख्यातो दिवोदास इतिक्षितौ ॥”“वत्स ! वाराणसीं गच्छत्वं विश्वेश्वरवल्लभाम् ॥तत्र नाम्ना दिवोदासः काशिराजोऽस्तिबाहुजः ।स हि धन्वन्तरिः साक्षादायुर्व्वेदविदांवरः ॥”“अथ धन्वन्तरिं सर्व्वे वानप्रस्थाश्रमे स्थितम् ।भगवन्तं सुरश्रेष्ठं मुनिभिर्बहुभिः स्तुतम् ॥काशिराजं दिवोदासं तेऽपश्यन् विनयान्विताः ।स्वागतञ्च इति स्माह दिवोदासो यशोधनः ॥कुशलं परिपप्रच्छ तथागमनकारणम् ॥”इति भावप्रकाशस्य पूर्ब्बखण्डे प्रथमे भागे ॥“अथ खलु भगवन्तममरवरमृषिगणवरिवृत-माश्रमस्थं काशिराजं दिवोदासं धन्वन्तरि-मौपधेनववैतरणौरभ्रपौष्कलावतकरवीर्य्यगोपुर-रक्षितसुश्रुतप्रभृतय ऊचुः ।”इति सुश्रुते सूत्रस्थाने प्रथमेऽध्याये ॥)
Divodāsa is also Pijavana with variant pronunciations For e.g. वाचस्पत्यम् notes: पैयवन पु०पीयवनस्यापत्यमण्।षैयवनेनृपेसनुः८।११० प्रैयवनइतिपाठान्तरम्।
यवन पु० यु--यु । १ देशभेदे सोऽभिजनोऽस्य तस्य राजा वाअण् बहुषु तस्य लुक् । २ तद्देशस्थेषु जनेषु ३ तन्नृपेषुब० व० । ४ वेगे ५ अधिवेगयुताश्वे मेदि० ६ गोधूमे ७ गर्जर-तृणे ८ तुरष्कजातौ राजनि० ययातिशप्तम्य तत्पुत्रस्यतुर्वसोर्षश्ये जातिभेदे च पुंस्त्री० स्त्रियां ङीष् ।१० वेगवति त्रि० ।यवनप्रिय न० ६ त० । मरिचे हेमच० । https://sa.wikisource.org/wiki/वाचस्पत्यम् दिवोदास पु० दिवः स्वर्गात दामीदानं यस्मै । वध्रश्वस्य पुत्रभेदे “वध्रश्वान्मिथुनं यज्ञे मेनकायामिति श्रुतिः । दिवोद्रामश्च राजर्षिरहल्या च यशस्विनी” हरिवं० ३२ अ० ।मनुर्वश्ये रिपुञ्जयास्व्ये २ नृपभेदे च तत्कथा काशीऋ० ४७ अ० ।“ततश्चिन्तयता स्रष्ट्वा दृष्टो राजर्षिसत्तमः । अवि- मुक्ते महाक्षेत्रे तपस्यन्निश्चलेन्द्रियः । ममोरन्वयजो वीरःक्षत्रोधर्मैवीदितः । रिपुञ्जयेति विख्यातो राजा परपुर-ञ्जयः । अथ ब्रह्मा तमासाद्य बहुगौरवपूर्वकम् । उवाचवचनं राजन्! रिपुञ्जय! महामते! । इमां पालयभूपाल! ससमुद्रादिकाननाम् । नागकन्यां लागराजःपत्न्यर्थन्ते प्रदास्यति । अनङमोहिनीन्नाम्ना वासुकिःशीलभूषणाम । दिवोऽपि देवादास्यन्ति रत्नानि कुसु-मानि च । प्रजाप्रलनसन्तुष्टा महाराज! प्रतिक्षणम् ।दिवोदास इति ख्यातमतो नाम त्वमाप्स्यसि ।मत्प्रसादाच्च नृपते! दिव्यं सामर्थ्यमस्तु ते । परमेष्ठिवचःश्रुत्वा ततोऽसौ राजसत्तमः । वेधसं बहुशः स्तुत्वावाक्यञ्चेदमुवाच ह । राजोवाच । पितामह ।महामान्य! त्रिलोकीकरणक्षम! । कथन्नान्ये च राजानोमे कथं कथ्यते त्वया । ब्रह्मोवाच त्वयि राज्यंप्रकुर्वाणे देवोवृष्टिं विधास्यति । पापनिष्ठे च वै राज्ञिन देवो वर्षते पुनः । राजोवाच यद्यहं पृथिवी-नाथः सर्वलोकपितामह! । तदा दिविसदो देवा दिवि-तिष्ठन्तु सा भुवि । देवेषु दिवि तिष्ठत्सु मयि तिष्ठतिभूतले । असपत्येन राज्येन प्रजा सौख्यमवाप्स्यति!तथेति विश्वसृक्प्रोक्तो दिवोदासो नरेश्वरः । पटहघोषयाञ्चक्रे दिवं देवा व्रजन्त्विति । मयि प्रशासतिक्षौणीं सुराः खस्था भवन्त्विति । नागच्छन्त्विह वै नानानराः सुस्था भवन्त्विति” इत्युपक्रमेदिवोदास्यस्य काशीतो निर्वासनान्तकथा तत उत्तरैषुअध्यायेषु दृश्या । ३ धन्वन्तरेरवतारे काशीराजभेदेआयुर्वेदशब्दे तत्कथा ७८९ पृ० सुश्रुतप्रादुर्भावे भाव० प्र०
उक्ता दृश्या ।
Excerpts of entries from Vedic Index:
कुत्स N. of a ऋषि (called आर्जुनेय , author of several hymns of the RV. ; when attacked by the demon शुष्ण , इन्द्र defended him and killed the demon ; but in other hymns [ RV. i , 53 , 10 ; ii , 14 , 7 ; iv , 26 , 1 ; viii , 53 , 2] कुत्स is represented as persecuted by इन्द्र) RV. AV. iv , 29 , 5 Ta1n2d2yaBr. pl. ( Pa1n2. 2-4 , 65) the descendants or the family of कुत्स RV. vii , 25 , 5 La1t2y.(Monier-Williams) आडू m. or f. a raft Un2. आतु m. = आडू तूर्वयाण tūrvayāṇa, तूर्वि tūrvi a. 1 Quick, rapid. -2 Overpowering; रक्षोअग्निमशुषंतूर्वयाणम् Rv.1.174.3. -3 (तूर्वि) Superior; वावृधानायतूर्वये Rv.9.42.3.
तूर्वयाण mfn. ( √ तुर्व्) overpowering RV. i , 174 , 3 ; x , 61 , 2; m. N. of a man , i , 53 , 10 ; vi , 18 , 13. (Monier-Williams) ![]()
नमुचिः namuciḥ [न मुञ्चति] 1 N. of a demon slain by Indra; वनमुचे नमुचेररये शिरः R.9.22. [When Indra conquered the Asuras, there was only one called Namuchi who strongly resisted and at last captured him. He offered to let Indra go provided he promised 'not to kill by day or by night, with wet or dry'. Indra promised to do so and was released, but he cut off Namuchi's head at twilight and with foam of water (which is neither wet nor dry). According to another version Namuchi was a friend of Indra, and once drank up his strength and made him quite imbecile. The Aśvins (and Sarasvatī also, as the story goes) then supplied Indra with a Vajra with which he cut off the demon's head]. -2 N. of the god of love. -Comp. -सूदनः, -द्विष्, -हन् m. epithets of Indra; विगृह्य चक्रे नमुचिद्विषा बली य इत्थमस्वास्थ्यमहर्निशं दिवः Śi.1.51.
In the Maha Samaya Sutta, Mara (also known as Namuci or the "Dark One") is the defeated antagonist of the Buddha. He is described as a corrupted Asura, whose army consisted of "Sensual passions, Discontent, Hunger and Thirst, Craving, Sloth and Drowsiness, Terror, Uncertainty, Hypocrisy and Stubbornness, Gains, Offerings, Fame and Status wrongly gained, and whoever would praise self and disparage others" (Sn 3.2 Padhana Sutta).
![]()
![]()
Griffith RV 5.29.11 The lauds of Gauriviti made thee mighty to Vidathins' son, as prey, thou gavest Pipru.
Rjisivan drew thee into friendship dressing the sacred food, and thou hast drunk his Soma.
Wilson :5.029.11 May the praises of Gaurivi_ti exalt you; you have humbled Pipru for the son of Vidathin; R.jis'van preparing dressed viands, has, through your friendship brought you (to his presence), and you have drunk of his libation.
'५.२९.११ --गौरिवीति - गौर्य्यावेदवाचिवीतिःविशेषगतिरस्य (वाचस्पत्यम्)।गौरिवीतिःशाक्त्यः - शक्ति-पुत्रः।ब्रह्माण्डपुराणानुसारेणब्रह्मातिर्यक्सुशक्तिरूपेणप्रविशति।अतएव, याऊर्जादेवेषुएववर्तते, तस्याःपृथिव्यांअवतरणम्शक्तेःकार्यमस्ति।जैमिनीयब्राह्मणानुसारेणगौरीवितस्यमुख्यतयाद्वेकार्याणिसन्ति - यःअद्यतनंअस्ति, तस्यश्वस्तनंकरणंएवंआत्माहेतुरसस्यउत्पत्तिः।देवाःअद्यतनाभवन्ति, मनुष्याःश्वस्तनाः।ऋग्वेदेशाक्त्यरूपेणगौरिवीतेःएवंपराशरस्यऋषीणांनामानिसन्ति, किन्तुपुराणेषुकेवलंपराशरस्यनामएवप्रकटितंअस्ति।गौरिशब्दस्यव्याख्यापुराणेषुशिव - भार्यागौरीरूपेणअस्ति।महाभारतेआदिपर्वे६०.२पराशरःकाली (सत्यवती) सहसंगमंकरोति।परिणामस्वरूपेणतस्याःरूपान्तरणंभवति - सामत्स्यगन्धातःसुगन्धाभवति।
इरावती (Ravi), परुष्णि, Hydraotes (Ancient Greek: ’ϒδραωτης)
The combatants arrayed in the dāśarājñá are communities of people settled in the civilizational area, people such as Paṇi पणि merchants
watching over treasures RV. (esp. x , 108) (AV. शतपथ-ब्राह्मण).पणिः paṇiḥ पणिः f. A market; A bargainer; धरां रजःस्वभावेन पणयो ये च ताननु Bhāg.3.6.28; paṇitṛ पणितृ m. A trader, dealer. (Apte) RV 6.61.12 refers to five peoples' groups or communities as pañcajātā on the Sarasvati River system (with seven tributaries or streams):
![]()
"Sevensistered-, sprung from threefold source, the Five Tribes' prosperer, she must be Invoked in every deed of might.". The reference to five tribes or peoples signifies the presence of human settlements on the banks of River Sarasvatī.
Archaeology attests archaeological sites of dates between 7th millennium BCE to 1900 BCE along the Sarasvatī River Basin (About over 80% of all 3700+ sites of the Sarasvatī -Sindhu civilization are accounted for in the region clustered around the Sarasvatī River).
हरि-यूपीया is f. name of a locality (RV); यव्या-वती is f. name of a river or a district (RV. ताण्ड्य-ब्राह्मण) Since the scene of two battle fronts of dāśarājñá are the Yamunā and Paruṣṇī (Ravi) rivers, यव्या-वती may refer to either be a descriptive synonym of दृषद्--वती river which had a large number of human settlements. A remarkably well-furrowed, ploughed field has been discovered at Kalibangan archaeological site on दृषद्--वती river.
Fig. 6. Map showing a correlation between the Rigvedic area and the spread of the Harappan Civilization, before 2000 BCE.
Fig. 7. Kalibangan : An agricultural field, showing criss-cross pattern of furrows. Circa 2000 BCE.
![]()
Fig. 8. and Fig. 9. Around Kalibangan village. Left: The present system of ploughing the field,which also has the criss-cross pattern of furrows. Right: A present field with mustard plants in the widely-distanced furrows and those of chickpea in the others."The excavation at Kalibangan has brought to light an agricultural field dating back to circa 2800 BCE. It is characterised by a criss-cross pattern of the furrows (Fig. 7). Exactly the same pattern of ploughing the fields is followed even today in northern Rajasthan (Fig. 8), Haryana and western Uttar Pradesh. Today mustard is grown in the widely‑distanced furrows and chickpea in the narrower ones (Fig. 9) and it is most likely that these very crops were grown in a similar manner during the Harappan times; we do have evidence of both these items from the Harappan levels." (BB Lal, Why perpetuate myths? A fresh look at Ancient Indian History, Lecture given at the NCERT, New Delhi)
Five peoples may also be a reference to Purus, Anus, Druhyus, Yadus and Tursvasas who lived in the Sarasvati Valley before moving onto different places in various directions.
A vivid metaphor to signify Sarasvatī is hiraṇyavartanī. The word हिरण्य signifies: n. (ifc. f(आ). ; prob. connected with हरि , हरित् , हिरि) gold (orig. " uncoined gold or other precious metal " ; in later language " coined gold " -or " money ") RV वर्तनी signifies f. " grinding " or " despatching " (= पेषण or प्र्/एषण).
Thus, the expression hiraṇyavartanī signifies that River Sarasvati groun down gold placer deposits in the river bed.
The licences given to gold-panners on the riverbed of Sarasvati in Lohardaga attests to the fact the waters of Sarasvatī carried placer gold deposits. Districts of Panchkula, Ambala and Yamunanagar contain traces of placer gold. http://adeptinstrument.co.in/2015/May-23/ghaggar-river-high-gold-mining/ District administrations issue licenses to pan for placer gold deposits.
RV 6.61.7 Yea, this divine Sarasvati, terrible with her golden path, Foeslayer-, claims our eulogy.
Sārasvatas: 3.4.8 सारस्वत'mf(ई)n. relating or belonging to सरस्वत् (q.v.) or to सरस्वती (the river or the goddess) derived or coming from them RV.', 'belonging to the सारस्वत country MBh', m. (pl.) 'N. of a people dwelling on the सरस्वती river (i.e. in the north-west part of the province of Delhi including part of the Panjab)' AV.Paris3. MBh. VarBr2S. Pur. भारती'the Sanskrit speech of an actor' (Monier-Williams) 
Button seal. Harappa.
Gold f
Button seal. Baror, Rajasthan
Button tablet. Harappa. Dotted circles
Santali glosses
Twisted rope as hieroglyph on a plaque. 
![Picture of Yazilikaya [ i.e written riock ], Hattusa. The largest known Hittite sanctuary. 13th century BC made in the reign of Tudhaliya 1V . © Paul E Williams 2011](http://i.pinimg.com/564x/5c/80/16/5c8016674c5d4dbc58f3c6c614095c81.jpg)
A flagpost carried by a horse rider signifies a sippi 'artificer' by the hypertext hieroglyph: sippi 'oyster shell' PLUS dāma 'garland'. This artificer statue on the flagpost is comparable to the sippi shown on Sanchi torana. He is also a kammakāraka 'a sailor J iv.139' (Pali) kamma + kāra 'sailor, mariner' close to the ayo kammata 'iron mint'. 
The shaft-hole axhead is conclusive proof of the Indus Script hypertext signified by the double-headed eagle ligatured to the body of a standing human, with wings emerging from his shoulders. This hypertext is accompanied with two other hypertexts: winged tiger with feline paws and boar. 
A pair of eagles ligatured with feline paws. 
Cylinder seal, impression Jasper cylinder seal, Mesopotamia, Uruk Period, 4100 BC–3000 BC. This early seal depicts lion-headed eagles and two Serpopards (mythical long-necked lion beasts). Serpopards also appear on the Narmer Palette, an important artifact from Ancient Egypt's first dynasty. This may mean the Serpopard is an ancient cross-cultural symbol with great importance.
"Evolution of the Gandabherunda" by
Bactria: Diodotos I or II, as king
Bactria: Diodotos I
Bactria: Diodotos I Eagle associated with thunderbolt
Achyutaraya Gold pagoda or gadyana
Achyutaraya AE kasu, Madurai
![Two-Headed Eagle Bulgarian (Stara Zagora), 10th-11th century Red schist 72.5 Í 110 Nasionalen Arkheologicheski Muzei, Sofia Inv. nr.B: 854. [6]](http://i.pinimg.com/564x/aa/e0/5c/aae05ca76d2a6a4a7e85a185642fca20.jpg)
Finds at Purola include Painted Gray Ware dated to ca. 1000 BCE. 24x18 m. vedika discovered in Purola, ca. 2nd cent. BC to 1st cent. CE. Laid out in the east-west direction. "
Relief depicting a portable Garuda pillar, Bharhut, 100 BCE (Wikipedia)
Sena. Sanchi.
At 
Gandharan Atlanta
Winged Atlanta.
Indian relief of probable 
The term atlantes is the Greek plural of the name 
